Analyse van partijprogramma's voor de lokale verkiezingen van 13 oktober 2024

Aalst

Er vonden geen praktijktesten plaats in Aalst tijdens deze legislatuur. 

Uit een analyse van de beschikbare partijprogramma’s voor de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober 2024 blijkt dat enkel Vooruit pleitbezorger is van praktijktesten op de huurmarkt. Bij duidelijke en herhaalde discriminatie moeten er volgens de partij juridische stappen kunnen ondernomen worden.

Antwerpen

Het Antwerpse stadsbestuur van NV-A, Vooruit en Open VLD liet in 2019 en 2020 correspondentietesten uitvoeren op de huurmarkt uit in samenwerking door de VUB (Verhaeghe, Ghekiere & Martinello, 2020). Concreet werden er 3481 academische praktijktesten uitgevoerd bij vastgoedmakelaars, waarvan er telkens ongeveer 250 gebeurden per specifieke discriminatiegrond: gender en etniciteit (Marokkaans, Turks, Congolees en Roemeens), fysieke handicap (rolstoelgebruiker), mentale handicap (zelfstandig wonen met persoonlijk assistent of verstuurd door broer of vader) en seksuele oriëntatie (homoseksuele of lesbische relatie). Mannen (19%) en vrouwen (15%) bleken systematisch gediscrimineerd te worden op basis van hun etnische herkomst. Er waren verschillen tussen de bevolkingsgroepen, waarbij Turkse en Marokkaanse personen het meest gediscrimineerd werden. Mannen werden, in tegenstelling tot internationaal onderzoek, vaker uitgenodigd voor een plaatsbezoek dan vrouwen. Verhaeghe et al. (2020) concludeerden uit hun onderzoek dat 18% van de makelaars consequent discrimineert, 23% af en toe en 53% zelden tot nooit, terwijl 6% licht positief discrimineert. Rolstoelgebruikers werden in 36% van de gevallen niet uitgenodigd, terwijl de nettodiscriminatiegraad bij personen met een mentale handicap maar 1% bedroeg. Voor seksuele oriëntatie bleek er geen discriminatie plaats te vinden tijdens de eerste fase van het verhuurproces.  

De particuliere huurmarkt werd niet onderzocht en blijft dus onderbelicht. De stad Antwerpen heeft in het licht van de cijfers sensibiliserende maatregelen genomen. Zo werd er een verbeterplan3 met concrete acties uitgerold om makelaars te sensibiliseren en trainen. Daarnaast organiseerden ze een sensibiliserende opvolgmeting, waarbij de makelaars werden verwittigd, en een finale opvolgmeting zonder bekendmaking4.  

In 2021 volgde een nieuwe meting met 2950 correspondentietesten naar etniciteit (Marokkaans, Turks, Congolees en Roemeens), gender en fysieke handicap (rolstoelgebruiker en persoon met assistentiehond) (Martiniello & Verhaeghe, 2022). De discriminatie van personen met een niet-Belgisch klinkende naam daalde naar 10%. De hardleerse discriminerende makelaars deden dit nu met een derde minder, net zoals de groep die af en toe discrimineert, al betekent dit dat zij nog steeds in 44% en 21% van de gevallen discrimineren. In combinatie met een aantal nieuwe vastgoedmakelaars die minder discrimineren, liggen de nieuwe cijfers dus lager. Mannen en vrouwen werden in dit onderzoek even vaak uitgenodigd voor een plaatsbezoek. 

Personen met een fysieke beperking werden nog steeds gediscrimineerd, al is ook hier een daling naar 21% te zien. De nettodiscriminatiegraad voor rolstoelgebruikers bleef nagenoeg hetzelfde (34%), maar de toevoeging van het testen van blinde kandidaten met een assistentiehond (15%) zorgde voor de daling. De algemene daling van discriminatie kan te wijten zijn aan de communicatie over correspondentietesten en de aanwezigheid ervan in de media. De onderzoekers spreken bovendien van een veranderende cultuur bij de makelaars. 

In de partijprogramma’s voor de verkiezingen van 13 oktober lezen we bij Groen, Vooruit en PVDA dat zij voorstanders zijn van proactieve praktijktesten met de mogelijkheid om over te gaan tot  sancties of juridische stappen. CD&V vermeldt ook dat ze voorstander zijn van praktijktesten, maar maakt geen melding van de nood aan sanctionering. NV-A en Open Vld tot slot, schrijven niets over praktijktesten in hun programma. 

Brugge

Brugge liet in het najaar van 2021 719 correspondentietesten uitvoeren die testten voor etnische afkomst (Poolse en Syrische herkomst) en inkomensbron (werkloosheidsuitkering en loon) (Verhaeghe, Martiniello & Ghekiere, 2022). Kandidaten met Poolse en Syrische namen ervoeren evenveel discriminatie, ze werden namelijk in 15% van de gevallen niet uitgenodigd terwijl de kandidaat met een Belgische naam wel werd uitgenodigd. Ook in Brugge discrimineerden private verhuurders meer dan makelaars. Ook loontrekkenden hadden een voordeel in Brugge, kandidaten met een uitkering werden in 18% van de gevallen niet uitgenodigd. 

Dit gebeurde onder een CD&V-burgemeester en Schepen van Wonen. In de nieuwe politieke programma’s ijveren Groen en Vooruit  voor nieuwe praktijktesten op de huur- en arbeidsmarkt. Vooruit spreekt van sancties zoals een administratieve boete en het volgen van een cursus, en bij herhaaldelijke overtredingen zou de rechter moeten optreden na afspraken met het parket. Hoewel Voorbrugge spreekt over een actieplan tegen racisme en discriminatie, wordt er niks gezegd over praktijktesten. Ook bij N-VA en PVDA blijft het stil.

Genk

De stad Genk (CD&V en Pro Genk (Vooruit en Groen)) nam in 2020 actie tegen discriminatie op de huurmarkt. Vanwege de overeenkomsten met andere voormalige mijnbouwgemeenten in Limburg, richtten onderzoekers van de UHasselt zich voor een nulmeting op vier gemeenten (Bielen, Verhaeghe, Vaes & Daniëls, 2021). In 2021 voerden ze 391 academische praktijktesten uit, zonder dat de vastgoedsector hiervan op de hoogte was. De testen onderzochten discriminatie op basis van etniciteit, waarbij namen van Turkse oorsprong werden vergeleken met Belgisch klinkende namen, en op basis van inkomensbron, door kandidaten met een werkloosheidsuitkering te vergelijken met werkenden. Daarnaast werd er intersectioneel getest op de combinatie van etniciteit en inkomensbron. 

Uit de resultaten bleek dat kandidaten met een Turkse naam 21% minder kans hadden om uitgenodigd te worden dan kandidaten met een Belgische naam. Dit komt neer op een nettodiscriminatiegraad van 16%, wat lager ligt dan in andere steden. Ook in Limburg discrimineren particuliere verhuurders meer dan makelaars: 33% versus 14%. Kandidaten met vast werk en met een werkloosheidsuitkering werden even vaak uitgenodigd, voor beide namen. De kleinschaligheid van de studie maakte het echter moeilijk om algemene conclusies te trekken, al concludeerden de onderzoekers wel dat er sprake is van structurele discriminatie. 

In de partijprogramma’s in Genk vinden we praktijktesten terug bij Groen en Vooruit. Beide partijen willen praktijktesten inzetten “om discriminatie tegen te gaan”, maar vermelden daarbij niet of ze ook voor sancties zijn wanneer discriminatie wordt vastgesteld. Bij de overige partijen vinden we niets terug over praktijktesten.

Gent

In 2021 analyseerde de stad Gent de effectiviteit van eerdere testen op de huurmarkt. Discriminatie bleek duurzaam gedaald, ook bij particuliere verhuurders, maar niet bij nieuwe makelaars. Uit een nieuw onderzoek in samenwerking met LEVL vzw in 2023 blijkt dat etnische minderheden, waaronder de Turkse, Slowaakse en Ghanese gemeenschappen, nog steeds in 24% van de gevallen worden gediscrimineerd. Uit 2663 correspondentietesten en mystery calls bij makelaars en particuliere verhuurders blijkt dat het effect van de Gentse aanpak na verloop van tijd afneemt. Sommige makelaars blijven systematisch discrimineren en worden juridisch opgevolgd. Ook in Gent worden rolstoelgebruikers stelselmatig (36% van de gevallen) gediscrimineerd, terwijl dove personen een licht voordeel ervaren (12%). Dit heeft te maken met het al dan niet installeren van redelijke aanpassingen. Alleenstaande ouders ondervinden geen discriminatie in de eerste fase van het verhuurproces (2023). 

In 2020-2021 onderzocht de Universiteit Gent het voorkomen van discriminatie op de Gentse arbeidsmarkt op basis van etniciteit, gezondheid, functiebeperking, transgender identiteit en leeftijd. Hiervoor werden correspondentietests uitgevoerd bij 920 vacatures, verdeeld over vijf focussectoren en een aanvullende groep van overige sectoren. Er bleek bij elke discriminatiegrond sprake te zijn van (lichte) discriminatie.  

In de periode 2023-2024 werden 1.935 juridische correspondentietests uitgevoerd op de Gentse arbeidsmarkt, gericht op 766 werkgevers. Hierbij werd gefocust op vier discriminatiegronden: leeftijd, herkomst, genderidentiteit en fysieke beperking. De resultaten wijzen erop dat discriminatie nog steeds aanwezig is op de Gentse arbeidsmarkt. Wel zijn de discriminatiecijfers op basis van herkomst en leeftijd gedaald ten opzichte van het praktijkonderzoek van 2021. 

Uit de partijprogramma’s blijkt dat praktijktesten voor N-VA geen agendapunt is. CD&V heeft dit wel op het programma staan, maar is enkel voorstander van sensibiliserende praktijktesten op de arbeidsmarkt, het nachtleven en de woonmarkt. PVDA, Groen en Voor Gent daarentegen zijn voorstander van zowel sensibiliserende als juridische praktijktesten en benadrukken dat makelaars, sectoren of andere dienstverleners gesanctioneerd moeten worden bij discriminerend gedrag. 

Hasselt 

In Hasselt liet het stadsbestuur (N-VA, Rood-Groen, Open VLD) geen praktijktesten uitvoeren. In de partijprogramma’s voor de verkiezingen van 13 oktober vermelden CD&V, N-VA en Open VLD niets over praktijktesten in hun programma’s. Groen en PVDA doen dat wel, maar vermelden niet expliciet dat ze ook willen overgaan tot sanctionering in geval van discriminatie. Enkel Vooruit schrijft dat er overgegaan moet worden tot bestraffing in het geval van (herhaaldelijke) discriminatie. 

Kortrijk

Kortrijk liet in 2020 een nulmeting uitvoeren waaruit blijkt dat er structurele discriminatie op basis van herkomst plaatsvond op de huurmarkt. Zo werd 23% van de personen met een migratieachtergrond niet uitgenodigd voor een plaatsbezoek door makelaars en 27% werd niet uitgenodigd door particuliere verhuurders (Verhaeghe, 2020).  Ter opvolging voerden Verhaeghe, Ghekiere en Martinello in 2022 398 correspondentietesten uit op basis van herkomst en seksuele oriëntatie. Personen met een Marokkaanse naam werden nog steeds significant gediscrimineerd door makelaars (24%) en vooral door particuliere verhuurders (67%), al moet dit laatste cijfer met voorzichtigheid geïnterpreteerd worden. Er was in deze testronde geen structurele discriminatie op basis van seksuele oriëntatie. Deze steekproef was weliswaar een stuk kleiner dan in andere steden. 

Uit de verkiezingsprogramma’s blijkt dat het nieuwe kartel Team Burgemeester (Open VLD & CD&V) niet spreekt over praktijktesten. N-VA is expliciet tegen. Groen en PVDA daarentegen willen praktijktesten mét sancties op de woning- en arbeidsmarkt. PVDA wil ook discriminatie in de horecasector aanpakken. Vooruit verwijst naar praktijktesten maar verkiest vorming en training voor de immosector in plaats van sancties.

Leuven

Na een premeting in 2019 liet Leuven in 2019, in 2020 en 2021 correspondentietesten uitvoeren die testen op basis van etnische afkomst en fysieke handicap (Martiniello & Verhaeghe, 2021). Concreet ging het in 1973 academische testen bij vastgoedmakelaars en private verhuurders over mannen met een Maghrebijnse (Marokkaanse), Nepalese, Sub-Sahara Afrikaanse (Congolese) en gemengde (Marokkaanse familienaam, Belgisch klinkende voornaam) naam, en rolstoelgebruikers en blinden/slechtzienden (met en zonder assistentiehond).  Mannen met een Maghrebijnse naam worden het zwaarst gediscrimineerd, ze worden namelijk in 23% van de gevallen niet uitgenodigd tegenover een man met een Belgische naam, de nettodiscriminatiegraad is hier 35%. Dit is ook het geval voor Nepalese mannen (24%) en mannen met een Sub-Sahara Afrikaanse naam (19%). De mannen met gemengde naam werden het vaakst uitgenodigd (15%), maar wel nog steeds minder dan mannen met een Belgisch klinkende naam. Ook in Leuven discrimineerden particuliere verhuurders meer dan makelaars.  

Rolstoelgebruikers werden in de helft van de keren niet uitgenodigd tegenover mannen zonder een fysieke handicap. Ook blinde mannen met een assistentiehond ervaren meer discriminatie (33%), hier blijkt de hond de discriminerende factor te zijn.  

In 2023 en 2024 volgde een opvolgmeting met 1864 correspondentietesten voor etniciteit en fysieke handicap met dezelfde kenmerken (Verhaeghe & Dincer, 2024). Discriminatie was helaas nog steeds aanwezig in Leuven. Mannen met een Marokkaanse naam werden in 18% van de gevallen gediscrimineerd, wat een sterke daling is. Mannen met een Congolese naam in 16%, wat een gelijkaardig cijfer is en Nepalese mannen werden niet meer significant gediscrimineerd in deze studie. Mannen met een gemengde naam kregen echter iets meer (20%) te maken met discriminatie dan tijdens de vorige meting. Voor fysieke handicap verschilt de discriminatie van rolstoelgebruikers niet veel, terwijl dit voor mannen met een assistentiehond wel gedaald is (15%). 

Het verantwoordelijke stadsbestuur was een coalitie van Vooruit, Groen en CD&V. De praktijktesten kwamen er op initiatief van Schepen van Wonen Lies Corneillie (Groen) en Schepen van Diversiteit Lalynn Wadera (Vooruit). Uit de verkiezingsprogramma’s voor 13 oktober blijkt dat Groen en CD&V willen inzetten op praktijktesten, het hierbij ook belangrijk vinden dat discriminatie bestraft kan worden en dat onderzocht wordt hoe juridische praktijktesten kunnen gevoerd worden. Vooruit en PVDA willen ook praktijktesten inzetten, maar vermelden niet expliciet een voorkeur voor juridische praktijktesten met de mogelijkheid tot sanctionering. Open VLD en N-VA vermelden praktijktesten niet in hun verkiezingsprogramma’s.

Mechelen

In 2019 en 2020 voerde de stad Mechelen 1303 correspondentietesten uit op de huurmarkt, gecombineerd met diepte-interviews en focusgroepen met huurders, verhuurders, makelaars en ondersteunende organisaties. De testen richtten zich op etnische afkomst (Marokkaans klinkende namen), gezinssamenstelling en inkomensbron (Verhaeghe, Verstraete, Vermeir & De Decker, 2020). Naast het meten van discriminatie onderzocht men ook de toegankelijkheid en betaalbaarheid van de private huurmarkt in Mechelen. 

Uit de resultaten bleek dat kandidaten met een Marokkaans klinkende naam 31% minder vaak werden uitgenodigd dan kandidaten met een Belgisch klinkende naam, ook bij een vergelijkbaar loon. Etnische discriminatie kwam vooral voor bij particuliere verhuurders (45% in vergelijking met 13% bij makelaars). Daarnaast werden werkloze kandidaten met een Belgisch klinkende naam (26%) vaker uitgenodigd dan personen met een Marokkaanse achtergrond, zowel met als zonder uitkering. De nettodiscriminatiegraad bedroeg 20% voor kandidaten met een Marokkaanse afkomst, tegenover 9% voor kandidaten met een Belgisch klinkende naam. Alleenstaande vrouwen zonder kinderen hadden de meeste kans om uitgenodigd te worden, met een positieve nettodiscriminatiegraad van 15%, terwijl alleenstaande moeders met twee kinderen het minst vaak werden uitgenodigd (-15%). 

Discriminatie blijft dus een structureel probleem op de huurmarkt in Mechelen. Toch bleek dat makelaars in Mechelen in de eerste fase van het verhuurproces, via e-mail, minder discrimineerden dan in andere steden, waarschijnlijk door een grotere bewustwording rond correspondentietesten. Omdat makelaars vaak gebruik maken van standaardantwoorden, bestaat de kans dat de discriminatie verschuift naar een latere fase van het verhuurproces. 

Wat de Mechelse studie verder interessant maakt, is dat via diepte-interviews werd gevraagd naar de redenen voor afwijzing. Makelaars en verhuurders noemden vooral eerdere negatieve ervaringen, een vermeende andere (kook)cultuur die invloed zou hebben op de keuken en buren, mogelijke negatieve reacties van buren, en een vermeend gebrek aan controle over huurders met een migratieachtergrond. Vervangingsinkomens werden vaak in verband gebracht met een hoger risico op wanbetaling, zelfs bij vergelijkbare inkomens. Ook het imago van het pand en de mede-eigenaars speelden een rol. Uit de focusgroepen en interviews bleek bovendien dat de vraag en het aanbod op de huurmarkt uit balans zijn, waardoor er een strengere selectie plaatsvindt en kwetsbare profielen buiten de boot vallen. 

Daarnaast loopt er in Mechelen een traject met mystery calls bij makelaars om hen bewust te maken van discriminerende vragen van klanten. Deze workshops zijn een samenwerking tussen de stad, UNIA en het BIV, en zijn erop gericht om het gedrag van makelaars te veranderen zonder hen te straffen. In deze test, waarbij etnische afkomst, vermogen en gezinssamenstelling werden meegenomen, vonden 160 gesprekken plaats, waarvan 80 over discriminatie gingen. In 51% van de gevallen werd het verzoek tot discriminatie direct afgewezen, 20% nam geen duidelijk standpunt in, en 29% ging akkoord. Verzoeken op basis van migratieachtergrond werden vaker afgewezen dan die op basis van vermogen of gezinssamenstelling, omdat dit als minder discriminerend werd gezien. Uiteindelijk benadrukten de meeste makelaars dat de eigenaar de eindbeslissing neemt. De resultaten van de testen werden collectief en eventueel individueel teruggekoppeld aan de makelaars (de Troy & Philips, 2023). 

In de verkiezingsprogramma’s in Mechelen vinden we in de programma’s van CD&V en N-VA niets terug over praktijktesten. In het programma van PVDA Mechelen wel, maar zonder de expliciete vermelding van de nood aan sancties of juridische stappen voor wie discrimineert. Bij Vooruit en Voor Mechelen (een kartel van Open VLD en Groen) vinden we dit wel: “We organiseren regelmatig praktijktesten op de woonmarkt om discriminatie door particuliere en professionele verhuurders op te sporen. Het is de basis voor een gesprek, sensibilisatie en bijsturingen. Bij duidelijke en herhaalde discriminatie ondernemen we juridische stappen” (Voor Mechelen). “We blijven inzetten op dialoog met de betrokkenen, maar waar nodig geven we als stad ook juridisch gevolg en gaan we dus een stap verder dan louter sensibiliserende praktijktesten” (Vooruit).

Oostende

De huidige (uittredende) coalitie bestaat uit Open VLD, N-VA, Groen en CD&V. Er vonden geen praktijktesten plaats in Oostende. 

Discriminatie blijft zowel op de huur- als arbeidsmarkt hardnekkig aanwezig, ook in Oostende. Een inclusief Oostende waarbij we ‘Allemaal Oostendenaar’ zijn kan hiervoor niet langer de ogen sluiten. Praktijktesten maken een onmisbaar deel uit van een doeltreffend anti-discriminatiebeleid. Gemeenteraadslid Jeroen Soete (Vooruit) stelde daarom voor om in Oostende werk te maken van praktijktesten en wel op een wetenschappelijk onderbouwde manier om zo het beleid tegen discriminatie op de Oostendse huur- en arbeidsmarkt te ontwikkelen en te handhaven. Het voorstel werd op de Gemeenteraad van 22 juni 2020 weggestemd. 

Deze verkiezingen (2024) trekt Tommelein samen met Groen en CD&V naar de verkiezingen onder de naam Trots op Oostende. Zij vermelden praktijktesten in hun programma, weliswaar zonder vermelding van sancties. Idem dito bij Vooruit en PVDA: ook zij willen praktijktesten in Oostende, maar vermelden niet de nood aan sancties voor wie de wet overtreedt. N-VA, ten slotte, maakt helemaal geen vermelding van praktijktesten. Oostende is een van de weinige (3) onderzochte steden (13) waar geen enkele partij in haar programma pleit voor pro-actieve testen mét sanctionering of juridische stappen. 

Turnhout

In het Plan Samenleven van Turnhout stond de intentie van de huidige coalitie (N-VA, Vooruit, CD&V, Groen) om praktijktesten uit te voeren maar dat is niet gebeurd. 

Uit de verkiezingsprogramma’s blijkt dat het nieuwe kartel N-VA - CD&V niets zegt over praktijktesten. Groen en Vooruit vermelden wel praktijktesten op de huurmarkt maar vermelden geen sancties (Vooruit spreekt over dialoog met de verhuurders). PVDA wil wel pro-actieve praktijktesten op de woon- en arbeidsmarkt en na een waarschuwing, sancties bij een tweede overtreding. De lokale lijst TIM (Turnhout Iedereen mee) pleit ook voor praktijktesten op de huurmarkt, weliswaar zonder vermelding van sancties.

Sint-Niklaas

Het huidige (uittredende) gemeentebestuur bestaat uit N-VA, Open Vld en Groen. Sint-Niklaas voerde in 2019 correspondentietesten uit. De testen gebeurden onder toezicht van N-VA Schepen van Wonen Maxime Callaert en Groen-Schepen van Diversiteit Sofie Heyrman. Uit de testen bleek dat makelaars in 42% van de gevallen kandidaten met een Marokkaans-klinkende naam discrimineerden, en dat dit percentage bij particuliere verhuurders zelfs 62% bedroeg. In 2022 werd deze studie herhaald. LEVL en de VUB voerden 660 correspondentietesten uit, waarbij werd gekeken naar etnische afkomst (Marokkaanse naam), gezinssamenstelling en leeftijd in combinatie met inkomensbron (Dincer & Verhaeghe, 2023). Uit de resultaten bleek dat kandidaten met een Marokkaanse naam nog steeds significant worden gediscrimineerd, met een nettodiscriminatiegraad van 23%. Dit betekent dat bijna 1 op de 4 kandidaten nog steeds geen uitnodiging ontvangt waar de controlepersoon wel een uitnodiging ontvangt. Alleenstaande vaders hebben een voordeel ten opzichte van alleenstaande moeders en koppels met kinderen. Ook oudere mannen worden vaker uitgenodigd. De onderzoekers suggereren dat een mogelijke verklaring hiervoor de perceptie is dat mannen financieel sterker staan. 

Groen wil doorzetten op correspondentietesten op de woonmarkt en deze uitbreiden naar de arbeidsmarkt, zo zegt hun programma. Ze maken geen expliciete melding van de nood aan sanctionering. De PVDA wil daarentegen wel juridische praktijktesten met sancties voor de huur- en arbeidsmarkt. Ze deden dit voorstel al twee keer, maar dit werd weggestemd.  Ze pleiten voor proactieve juridische praktijktesten op vlak van leeftijd, geslacht, origine, beperking, seksuele voorkeur,... op de private huurmarkt met sancties. Vooruit spreekt over praktijktesten en mystery calls door externe deskundigen als efficiënte manier om discriminatie op te sporen en aan te pakken, maar vermeldt hierbij geen sancties. N-VA, Liberaal Sint-Niklaas en CD&V schrijven niets over praktijktesten in Sint-Niklaas.

Roeselare

Er vonden geen praktijktesten plaats in Roeselare tijdens deze legislatuur. Uit een analyse van de beschikbare partijprogramma’s blijkt dat enkel Groen en Vooruit pleiten voor praktijktesten in hun stad, weliswaar zonder expliciet te vermelden dat wie discrimineert, ook gesanctioneerd moet worden. PVDA komt niet op in Roeselare. CD&V, Open VLD (“Lokaal Liberaal”) en N-VA vermelden helemaal niets over praktijktesten in hun programma.